آسيب‌شناسي حضور ناشران غيرخصوصي در حوزه كتاب كودك و نوجوان

به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، همايش «آسيب‌شناسي حضور ناشران غيرخصوصي در حوزه كتاب كودك و نوجوان» شب گذشته (شنبه 30 بهمن) با حضور محمودرضا برازش، كارشناس امور چاپ و نشر به عنوان ميهمان و برزو سريزدي؛ كارشناس-مجري به صورت آنلاين و به همت انجمن فرهنگي ناشران كتاب كودك و نوجوان برگزار شد.

در ابتداي اين نشست، محمودرضا برازش درباره چرايي ورود ناشران دولتي به حوزه نشر با بيان اينكه در كشور ما مثل بسياري از حوزه‌ها دولت به بخش نشر نيز مثل ساير حوزه‌ها وارد شده است، گفت: بخش عمده‌اي از اقتصاد كشور ما از هفتاد سال گذشته تاكنون بر پايه اقتصاد نفت بوده است. اين پول به دست دولت آمده و دولت تصميم گرفته است كه بسياري از نهادها را خودش مديريت كند.

وي افزود: دولت با در اختيار داشتن منابع مالي زياد در بخش‌هاي مختلف وارد شد و اكنون در بخش‌هاي مختلف ردپاي دولت را شاهد هستيم كه يكي از آن‌ها نشر كتاب است. از سوي ديگر به دليل ويژگي‌هاي اعتقادي و فرهنگي حساسيت دولت بر اين است كه يك‌سري ضوابط و محدوديت‌هايي در كشور باشد.

برازش با بيان اينكه زماني كه دولت به حوزه نشر وارد شد، كه نيازهاي فرهنگي مختلف احساس كرد و ناشران محدودتري فعاليت داشتند، عنوان كرد: زماني كه دولت كانون پرورش فكري كودك و نوجوان را راه‌اندازي كرد و به اين بخش وارد شد، ناشران زيادي در حوزه كودك و نوجوان فعاليت نداشتند و دولت اين ضرورت را احساس كرد كه بايد ايجاد شود و پس از آن هم بسياري از ناشران خصوصي از كانون منشاء گرفتند.

وي با طرح اين موضوع كه گاهي دولت با هدف حمايت از كارها و طرح‌ها اين كار را انجام مي‌دهد، افزود: گاهي مديران ارشد اين ضرورت را احساس مي‌كنند كه خوب است در يك حوزه وارد شوند. در برخي مواقع نيز بخش خصوصي قدرت ريسك انجام كارهاي مختلف را ندارند و دولت از منابع مالي خود استفاده مي‌كند تا كاري را انجام دهد و سپس توسط بخش خصوصي ادامه پيدا كند.

برزو سريزدي نيز در بخش ديگري از اين نشست درباره فعاليت كانون گفت: من زماني كه كودك و نوجوان بودم به واسطه كانون به حوزه كتاب و كتابخواني علاقه‌مند شدم كه انيميشن هم توليد مي‌كرد و علاوه بر آن ما با محدوديت كتاب در آن زمان روبه‌رو بوديم و تعداد كتاب‌ها خيلي كم بود.

به گفته وي، كانون زمان خوب و درستي به حوزه كودك و نوجوان و نشر كتاب وارد شد و به حمايت از حوزه نشر و برنامه‌ها پرداخت؛ زيرا كانون تاثير زيادي در علاقه‌مند كردن كودكان به كتاب شدند.

ناشران خصوصي چابك‌تر و خلاق‌تر هستند
درادامه نيز برازش با اشاره به اينكه اكنون ناشران دولتي در حوزه‌هاي مختلف حضور كمتري دارند، گفت: يكي از تجربياتي كه در بخش نشر دولتي وجود دارد اين است كه سيستم كارمندي نمي‌تواند توليدكننده خوب و خاصي باشد؛ زيرا گاهي خلاقيت و چابكي بخش خصوصي را ندارد و قدرت تصميم‌گيري زيادي در بخش دولتي نيست.

وي با بيان اينكه ناشران خصوصي به‌راحتي تصميم مي‌گيرند، توضيح داد: گاهي يك ناشر خصوصي تصويري را براي جلد كتابش انتخاب مي‌كند اما بعد از طراحي مورد قبولش واقع نمي‌شود و عوضش مي‌شود؛ اما در بخش دولتي اگر چنين كاري انجام شود، معمولا با ملاحضاتي همراه است و دردسرهايي دارد.

برازش تاكيد كرد: معمولا همان طرح اوليه حتي؛ اگر خوب هم نباشد قبول مي‌شود و اگر طرح قبول نشود بايد استعلام‌هاي مختلف را بگيرد تا بتواند مديران خود را قانع كند و همين موضوع موجب كاهش چابكي و خلاقيت در بدنه آن‌ها مي‌شود.

وي با بيان اينكه طي دو-سه دهه اخير ناشران خصوصي خوبي كه با چابكي و درايت و خلاقيت حركت كرده‌اند، از بخش دولتي هم جلوتر رفته‌اند و كتاب‌هايشان از نظر تنوع و دريافت جوايز جلو افتاده‌‌اند، گفت: اگر ما بخش خصوصي خوب و فعالي داشته باشيم، بخش دولتي نمي‌تواند با بخش خصوصي رقابت داشته باشد.

در ادامه اين نشست برزو سريزدي نيز در سخناني گفت: طبق گفته‌هاي شما در جايي كه خلا وجود دارد يا ريسك دارد يا كار، خيلي بزرگ است، خوب است كه بخش دولتي ورود پيدا كند اما اگر بخش خصوصي وارد شود، آيا باز هم بخش دولتي بايد به كار خود ادامه دهد؟

برازش در اين زمينه گفت: نبايد فراموش كنيم كه اين زمينه سرمايه‌گذاري كلاني انجام شده است و نمي‌توان به سرمايه‌گذار گفت كه به راحتي سرمايه را كنار بگذارد؛ بلكه بايد فعاليت خود را بايد ادامه دهد و همانطور كه گفتم حتي ديده شده است كه ناشران خصوصي از بخش دولتي جلوتر رفته‌اند.

اين كارشناس حوزه چاپ و نشر يادآور شد: اما همانطور كه گفتم بسياري از ناشران خصوصي اين محدوديت و پيچيدگي‌ها را ندارند و روند فعاليت و كار كردن آن‌ها بسيار راحت‌تر و آسان‌تر است.

وي همچنين درباره بحث توزيع و فروش كتاب‌ها نيز گفت: ما زماني كه در دهه 70 نرم‌افزار پخش كتاب را به صورت رايانه‌اي كرديم، بسياري از ناشران از بخش نرم‌افزار كانون و انتشارات مدرسه به دنبال تهيه آن رفتند و حتي از اين زنجيره‌ها در بخش‌هايي از فعاليت بخش خصوصي استفاده شد.

برازش با بيان اينكه نمي‌توان گفت كه وقتي بخش خصوصي آمد، بخش دولتي برود، زير اين كار چندان امكان پذير نيست، عنوان كرد: در بسياري از مواقع برخي از اين شركت‌ها براي گردش مالي آن‌ها است و به همين سادگي نمي‌شود گفت كه جمع كنند؛ زيرا اين كار پيچيدگي‌هايي به همراه دارد.

وي با طرح اين موضوع كه انتقال و پذيرش مسئوليت توسط بخش خصوصي چالش‌هايي به همراه دارد، عنوان كرد: با توجه به اينكه گفتم پول و منبع مالي دست دولت است و محدوديت‌هايي نيز در بخش ايدئولوژيك داريم، خيلي از مديران ريسك نمي‌كنند كه سرمايه‌گذاري‌هاي دولتي را واگذار كنند و در بخش فرهنگ اين موضوع پيچيده‌تر است.

ارتباط كاهش درآمد سرانه و حمايت‌هاي دولت
در ادامه اين همايش برازش در سخناني با اشاره به نتايج كمتر شدن دخالت دولت در برخي حوزه‌هاي فرهنگي نيز گفت: مشخص نيست كه اگر قرار باشد دولت در حوزه نشر ورودي نداشته باشد چه اتفاقي رخ مي‌دهد. به‌عنوان مثال اگر نمايشگاه كتاب را بخش خصوصي برگزار كند، آيا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ميزان كمك هميشگي خود را به ميدان مي‌آورد تا نمايشگاه اجرا شود؟ به‌نظر من اين موضوع مبهم است.

وي با بيان اينكه دولت از نشر كتاب حمايت‌هاي مختلفي انجام مي‌دهد، ادامه داد: اين حمايت‌ها شامل تهيه كاغذ، برگزاري نمايشگاه و خريد كتاب مي‌شود و اگر قرار باشد در هيچ بخشي وارد نشود، آيا در ساير بخش‌ها هم وارد نمي‌شود؟ آيا اگر فعاليت ناشران دولتي كمرنگ‌تر شود، دولت به ساير اين حوزه‌هاي فرهنگي وارد مي‌شود؟

برازش همچنين افزود: تنها 10 ناشر دولتي در بخش كودك و نوجوان فعال است و ما در سال‌هاي اخير نسبت به حضور ناشران دولتي حساس شده‌ايم. مشكل اين است كه الان درآمد سرانه افت پيدا كرده است و در نتيجه؛ نهاد دولتي كمتر مي‌تواند كمك كند و مردم هم قدرت خريد كمتري دارند.

به گفته وي؛ الان بسياري از مردم در لايه‌هاي اوليه زندگي گير كرده‌اند و زماني كه مردم كمتر درآمد دارند، از خريدن كتاب خود مي‌زنند. مسئولان ارشد كشور نيز به توليد و رفع موانع توليد تاكيد دارند كه در بخش فرهنگ نمود بيشتري دارد.

برازش در ادامه سخنان خود تاكيد كرد: معتقدم اكنون بايد به سمت تغيير رويكردها برويم. اين‌روزها شرايط اقتصادي و بيماري كرونا بسياري از حوزه‌هاي اقتصادي و فرهنگي را زمين‌گير و كم پولي به حوزه‌هاي مختلف فشار وارد كرده است.

وي با بيان اينكه در اين زمينه معتقدم كه بايد در كل سيستم توليد و خدمات كشور طرح نو بيندازيم و فكر نكنيم مي‌توانيم با فروش منابع و نفت و گاز كشور را اداره كنيم، گفت: امروز ديگر بايد با توليد كشور را اداره كنيم، بدنه كارمندي را جمع و جور كنيم و سيستم‌ها را به سمت توليد مكانيزه ببريم.

برازش با بيان اينكه گاهي شروع يك شغل به 45 مجوز نياز دارد، گفت: امروز در بحث نشر كودك و نوجوان نيز ناشران عمومي بايد به سمتي بروند كه خلاء و كمبود وجود دارد و به صورت كلان‌تر در تشكيلات اداري كشور، كمك كنيم تا بخش توليد را تقويت كنيم.

سريزدي در ادامه درباره لزوم كاهش فعاليت ناشران دولتي سوال كرد و برازش توضيح داد: بايد در سيستم و الگوريتم‌هايي كه براي اداره‌ها مي‌بنديم، سهم كمتر و كوچك‌تري براي بخش دولتي در نظر بگيريم كه اگر سهم كوچك در حد 5 درصد باشد بسيار ناچيز است.

به گفته وي، اقتصاد كشور را بايد به سمت توليد ببريم، امروز مشكلات اقتصاد ايران خيلي كلان است، اگر به عنوان مثال چهار ناشر شاخص دولتي داشته باشيم و همه آن‌ها تعطيل شوند اتفاق خاصي رخ نمي‌دهد؛ زيرا فعاليت بخش زيادي از ناشران عمومي سوددهي زيادي ندارد و مديريت در اين بخش‌ها محدوديت‌هايي به همراه دارد. به همين دليل معتقدم كه بايد نقشه كلان‌تري پيش‌بيني كنيم.

سريزدي همچنين اين زمينه گفت: بهتر است كه اگر بخش دولتي به كتاب نياز دارد؛ به‌سراغ بخش خصوصي بيايد و كتاب‌هاي مورد نياز خود را از ناشران تهيه كنند و به‌صورت مستقيم وارد نشوند. به اصطلاح؛ ديگر دولت بايد پدري كند نه اينكه رقيب فرزند خود شود.

برازش ني در پاسخ به وي عنوان كرد: بله دولت بايد وظيفه تسهيل‌گري و سياستگذاري‌هاي كلان را داشته باشد و حمايت كند؛ نه اينكه خودش وارد بخش اجرايي شود. در ابتدا شايد اين ورود كار خوبي بوده است اما به‌مرور بايد از حضور تشكل‌ها بيشتر حمايت مي‌شد؛ هرچند هنوز هم اين حمايت‌ها با تاكيد بر بخش توليد انجام مي‌شود.